ಹಕ್ಕುಚ್ಯುತಿ

ಅವಿಶ್ಲೇಷಿತ ಹಕ್ಕು ಮತ್ತು ಆದ್ಯತೆಗಳ ಸುಳಿಯಲ್ಲಿ, ನಮ್ಮ ಸ್ಥಾನವೆಲ್ಲಿ?

ಮೊನ್ನೆ ಬೆಳಗಾವಿ ಅಧಿವೇಶನ ಮುಗಿಸಿ ರಾಕೇಶ್ ಪ್ರಕಾಶ್, ನಿರಂಜನ ಕಗ್ಗೆರೆ ಮತ್ತು ಸತೀಶ್ ಬಿ ಎಸ್ ಜೊತೆ ಹಿಂದಿರುಗುವಾಗ, ಜೆ ಎಚ್ ಪಟೇಲ್, ಬಂಗಾರಪ್ಪ, ಎಸ್ ಎಂ ಕೃಷ್ಣ ಮತ್ತು ಘೋರ್ಪಡೆಯವರಂಥಹ ಹಳೇ ರಾಜಕಾರಣಿಗಳ ವಿಷಯ ಮಾತನಾಡುತ್ತಿದ್ದೆವು. ಸತೀಶನು ಮೊದಲನೇ ಸಲ ಪಟೇಲರನ್ನು ಭೇಟಿಯಾದಾಗ, ಅವರು ಹೇಳಿದ ಕಥೆಯನ್ನು ನೆನಪಿಸಿಕೊಂಡ.

ಪಟೇಲರು ಸಂಸತ್ತಿಗೆ ಆಯ್ಕೆಯಾದಾಗ, ಶಿಮಮೊಗ್ಗದಲ್ಲಿ ಗೆಳೆಯರೊಡನೆ ಗುಂಡು ಹಾಕಲು ಹೋಗಿದ್ದರಂತೆ. ಮನೆವರೆಗೆ ಬಿಟ್ಟು ಬರುತ್ತೇವೆ ಅಂತ ಸ್ನೇಹಿತರು ಹೇಳಿದರೂ ಕೂಡ, ಪಟೇಲರು ತಾವೇ ನೆಡೆದುಕೊಂಡು ಹೋಗುವುದಾಗಿ ಹೇಳಿದರಂತೆ. ಸ್ವಲ್ಪ ದೂರ ಹೋದ ಮೇಲೆ ಪಟೇಲರಿಗೆ ಗುಂಡು ಜಾಸ್ತಿಯಾಗಿದ್ದು ಗೊತ್ತಾಗಿದೆ ಮತ್ತು ಮನೆ ಯಾವುದು ಅನ್ನೋದು ಗೊತ್ತಾಗುತ್ತಿಲ್ಲ. ಇಂಥಹ ಪರಿಸ್ಥಿತಿಯಲ್ಲಿ, ಪಂಚೆ ಕೂಡ ಜಾರಿ ಬಿದ್ದಿದೆ.

ಆಗ ಪೋಲಿಸೊಬ್ಬ ಬಂದು ವಿಚಾರಿಸಿದ್ದಾನೆ. ತಾನು ಇಲ್ಲಿನ ಸಂಸದ ಮತ್ತು ಮನೆ ಹುಡುಕುತ್ತಿದ್ದೇನೆ ಎಂದು ಹೇಳಿದಾಗ, ಪಟೇಲರ ತಲೆ ಮೇಲೆ ಮೊಟಕಿದ ಪೋಲಿಸಪ್ಪ, ನೆಟ್ಟಗೆ ಅವರನ್ನು ಲಾಕಪ್ಪಿನೊಳಗೆ ಹಾಕಿದ್ದಾನೆ. ಮುಂದೇನಾಯ್ತು ಅಂತ ಪಟೇಲರಿಗೆ ನೆನಪಿಲ್ಲವಂತೆ. ಗಡದ್ದಾಗಿ ನಿದ್ದೆ ಮಾಡಿದ್ದಾರೆ. ಬೆಳಗ್ಗೆ ಎದ್ದು ನೋಡಿದರೆ, ಪೋಲಿಸಪ್ಪ ಇವರ ಕಾಲು ಹಿಡಿದುಕೊಂಡು ಕೂತಿದ್ದನಂತೆ. ಒಂದೆರೆಡು ನಿಮಿಷದ ಬಳಿಕ ಏನಾಯ್ತು ಅಂತ ನೆನಪಿಸಿಕೊಂಡ ಪಟೇಲರು ನಕ್ಕು ಸುಮ್ಮನಾದರಂತೆ.

ಪಟೇಲರ ಹಿಂಬಾಲಕರಿಗೆ ಬಹಳ ಸಿಟ್ಟು ಬಂದಿತ್ತಂತೆ. ಪೋಲಿಸನ ಮೇಲೆ ಏನಾದರೂ ಕ್ರಮ ಜರುಗಿಸಬೇಕು ಎಂದು ಹೇಳಿದಾಗ, `ಅಲ್ರೋ…. ನಾನು ಎಂ ಪಿ ಥರ ಕಾಣದೆಹೋದರೆ, ಪೋಲಿಸನವದೇನು ತಪ್ಪು? ನಾನು ಪಾರ್ಲಿಮೆಂಟ್ ಮೆಂಬರ್ ಥರ ಕಾಣೋದಿಲ್ಲ ಅನ್ನೋದು ಈಗಲೇ ಗೊತ್ತಾಗಿದ್ದು ನೋಡು,’ ಅಂತ ಹೇಳಿ ಜೋರಾಗಿ ನಕ್ಕರಂತೆ. ಈ ಥರ ಹಳೇ ಕಹಿ ಘಟನೆಗಳನ್ನು ನಕ್ಕು ಕ್ಷಮಿಸಿದ ಹಲವಾರು ಘಟನೆಗಳು ಪಟೇಲರ ಮತ್ತು ಇನ್ನೊಬ್ಬ ಮಾಜೀ ಮುಖ್ಯಮಂತ್ರಿ ಗುಂಡೂರಾಯರ ಜೀವನಗಳಲ್ಲಿ ಬೇಕಾದಷ್ಟಿವೆ.

ಆದರೆ, ಈಗಿನ ರಾಜಕಾರಣಿಗಳು ಇಂತಹ ಘಟನೆಗಳಿಗೆ ಹೇಗೆ ಪ್ರತಿಕ್ರಿಯಿಸುತ್ತಿದ್ದರು? ಪಟೇಲರ ವ್ಯಕ್ತಿತ್ವದ ಹತ್ತಿರವೂ ಸುಳಿಯುತ್ತಿರಲಿಲ್ಲ. ಅದಲ್ಲದೆ, ಹಕ್ಕುಚ್ಯುತಿಯನ್ನು ನಿರ್ದಾಕ್ಷಿಣ್ಯವಾಗಿ ಆ ಪೋಲಿಸ್ ನವನ ಮೇಲೆ ಪ್ರಯೋಗಿಸುತ್ತಿದ್ದರು ಅನ್ನೋದು ನನ್ನ ಭಾವನೆ.

1997 ರಲ್ಲಿ, ಇಂಡಿಯನ್ ಎಕ್ಸ್ ಪ್ರೆಸ್ ನಲ್ಲಿ ಕೆಲಸ ಮಾಡುವಾಗ, ವಿಧಾನ ಮಂಡಲಗಳ ವರದಿ ಮಾಡುವ ಸಲುವಾಗಿ, ವಿಧಾನಸೌದದೊಳಗೆ ಇಣುಕಲು ಶುರುಮಾಡಿದೆ. ಯಾವುದಾದರೂ ಹಿರಿಯ ವರದಿಗಾರರಿಗೆ ಬೇರೆ ಕೆಲಸವಿದ್ದಾಗ, ನನ್ನನ್ನು ಕಳುಹಿಸುತ್ತಿದ್ದರು. ಆಗಿನ ರಾಜಕಾರಣಿಗಳು ಮಾತನಾಡುವಾಗ ತಬ್ಬಿಬ್ಬಾಗುತ್ತಿದ್ದದ್ದೂ ಉಂಟು.

ಒಂದು ಕಡೆ, ಪಟೇಲ್, ಎಂ ಪಿ ಪ್ರಕಾಶ್, ಎಂ ಸಿ ನಾಣಯ್ಯ, ಭೈರೇಗೌಡ, ಜಯಪ್ರಕಾಶ್ ಹೆಗಡೆ ಥರದವರೂ, ಇನ್ನೊಂದು ಕಡೆ, ಮಲ್ಲಿಕಾರ್ಜುನ ಖರ್ಗೆ, ಎಂ ವೈ ಘೋರ್ಪಡೆ ಥರದವರೂ ಮಾತನಾಡುವಾಗ, ಯಾವುದು ಬರೆಯಬೇಕು, ಯಾವುದು ಬಿಡಬೇಕು ಅನ್ನೋದು ಸಮಸ್ಯೆಯಾಗುತ್ತಿತ್ತು. ಮುಂದಿನ ಚುನಾವಣೆಗಳಲ್ಲಿ ಕೆಲವರು ಸೋತರೂ, ಎಸ್ ಕೃಷ್ಣ, ಕಾಗೋಡು ತಿಮ್ಮಪ್ಪ, ಕೆ ಎಚ್ ರಂಗನಾಥ್, ಎ ಎಚ್ ವಿಶ್ವನಾಥ್ ಥರದವರು ಒಳಗೆ ಬಂದಿದ್ದರು.

ಕಲಾಪದ ನಡುವೆ, ಮೊಗಸಾಲೆಗಳಲ್ಲಿ, ಈ ನಾಯಕರ ಸುತ್ತ ಮೊದಲ ಸಲ ಚುನಾಯಿತರಾದವರು ಕುಳಿತಿರುತ್ತಿದ್ದರು. ಹೆಚ್ಚಿನ ಸಮಯಗಳಲ್ಲಿ, ಸಂಸದೀಯ ನಡುವಳಿಕೆಗಳು, ಹಿಂದಿನ ಘಟನೆ ಮತ್ತು ಚರ್ಚೆಯ ಸುತ್ತ ಮಾತುಕತೆಗಳು ಸಾಗುತ್ತಿದ್ದವು. ನಾವು ಸಹ, ಈ ನಾಯಕರುಗಳನ್ನು ಪರಿಚಯ ಮಾಡಿಕೊಳ್ಳಲು ಸಮಯ ಕಾಯುತ್ತಿದ್ದವು. ಹಿರಿಯ ಪತ್ರಕರ್ತರು ಮತ್ತು ಬೇರೆ ಸದಸ್ಯರು ಇಲ್ಲದ ಸಮಯದಲ್ಲಿ ಮಾತಿಗೆ ಕೂರುತ್ತಿದ್ದೆವು. ರಾಜಕೀಯದ ಜೊತೆ, ಅವರು ಪತ್ರಿಕೆಗಳಲ್ಲಿನ ವರದಿಗಳ ಬಗ್ಗೆಯೂ ಚರ್ಚಿಸುತ್ತಿದ್ದರು ಮತ್ತು ಸಲಹೆಗಳನ್ನು ನೀಡುತ್ತಿದ್ದರು. ಅವರ ಪ್ರೌಡಿಮೆಯ ಬಗ್ಗೆ ಚಕಾರವೆತ್ತುವ ಹಾಗಿಲ್ಲ.

ಈ ಮೊದಲು, ಹಕ್ಕುಚ್ಯುತಿ ಅನ್ನೋದನ್ನ ಒಂದು ಸಲ ಮಾತ್ರ ನೋಡಿದ್ದೆ. ವಿಧಾನ ಪರಿಷತ್ ನಲ್ಲಿ, ಐಎಎಸ್ ಅಧಿಕಾರಿಯೊಬ್ಬರನ್ನು ಕರೆದು ಛೀಮಾರಿ ಹಾಕುವುದರೊಂದಿಗೆ, ಅದು ಮುಗಿದು ಹೋಗಿತ್ತು. ಆ ಘಟನೆ ನನಗೆ ಇಷ್ಟವಾಗಿರಲಿಲ್ಲ. ಆದರೂ ಏನೂ ಮಾಡುವ ಹಾಗಿರಲಿಲ್ಲ.

 ಕಳೆದ ವಾರದವರೆಗೆ, ಈ ಹಕ್ಕುಚ್ಯುತಿಯ ಬಗ್ಗೆ ನನಗೆ ತಪ್ಪು ಕಲ್ಪನೆಗಳಿದ್ದವು ಅಂತ ಅನ್ನಿಸುತ್ತದೆ. ಯಾಕೆಂದರೆ, ರವಿ ಬೆಳಗೆರೆ ಮತ್ತು ಅನಿಲ್ ರಾಜ್ ಅನ್ನೋ ಇಬ್ಬರು ಪತ್ರಕರ್ತರನ್ನು ಒಂದು ವರ್ಷ ಜೈಲು ಮತ್ತು 10000 ರೂಪಾಯಿ ಜುಲ್ಮಾನೆಯನ್ನು ಖಾಯಂಗೊಳಿಸಿದ ಮೇಲೆ, ಗೊಂದಲಕ್ಕೊಳಗಾಗಿದ್ದೇನೆ.

ಮೊದಲು ಮಾಡಿದ ಕೆಲಸ ಎಂದರೆ, ಹಕ್ಕುಭಾದ್ಯತಾ ಸಮಿತಿಯ ವರದಿಯನ್ನು ತೆಗೆದುಕೊಂಡು ಓದಿದೆ. ರವಿ ಬೆಳೆಗೆರೆ ಬರೆದ ಈ ವರದಿ ಹೇಗೆ ಹಕ್ಕುಚ್ಯುತಿಯಾಗಿದೆ ಎಂಬ ನಿರ್ಣಯಕ್ಕೆ ಸಮಿತಿ ಬಂದಿತು ಅನ್ನೋದರ ಸಾಧಕ-ಭಾದಕಗಳ ವಿಷ್ಲೇಶಣೆ ಮಾಡದೇ ಹೋದರೂ, ಕೆಲವು ವಿಷಯಗಳನ್ನು ಪ್ರಸ್ತಾಪ ಮಾಡಲೇಬೇಕಾಗುತ್ತದೆ.

ಮೊದಲನೆಯದಾಗಿ, ಸಮಿತಿಯೇ ಹೇಳುವಂತೆ, ಹಕ್ಕುಚ್ಯುತಿ ಎನ್ನುವುದಕ್ಕೆ ಯಾವುದೇ ವ್ಯಾಖ್ಯಾನವಿಲ್ಲ. ಆದರೂ, ಸಂಸತ್ ನಡುವಳಿಕೆಯ ಬಗ್ಗೆ, ಕೌಲ್ ಮತ್ತು ಶಖ್ತರ್ ಬರೆದಿರುವ `PRACTICE AND PROCEDURE OF PARLIAMENT’ ಎನ್ನುವ ಪುಸ್ತಕವನ್ನು ಆಧರಿಸಿ, ಹೀಗೆ ಹೇಳುತ್ತಾರೆ. ಅದನ್ನು ಕನ್ನಡಕ್ಕೆ ಅನುವಾದಿಸುವ ಗೋಜಿಗೆ ನಾನು ಹೋಗುವುದಿಲ್ಲ:

`It is breach of privilege and contempt of the House to make speeches, or print or publish any libels, reflecting on the character of proceedings of the house or its Committees, or any member of the House for or relating to his character or conduct as a member of Parliament’.

Speeches and writings reflecting on House or its Committees or member are punished by the House as contempt on the principle that such acts, ``tend to obstruct the House in the performance of their functions by diminishing the respect due to them.’’ 

The house may punish not only contempt’s arising out of facts of which the ordinary courts will take cognizance, but those of which they cannot, thus a libel on a member of Parliament any amount to a breach of privilege without being a libel under civil or criminal law.

ಅನಿಲ್ ರಾಜ್ ಯಾರು ಅಂತ ಗೊತ್ತಿಲ್ಲದಿದ್ದರೂ, ರವಿ ಬೆಳೆಗೆರೆಯನ್ನು ಇಪ್ಪತ್ತು ವರ್ಷಗಳಿಂದ ಬಲ್ಲೆ. ಎಷ್ಟೋ ಸಲ, ಕೆಲವು ಲೇಖನಗಳನ್ನು ಕುರಿತು, ಇದ್ಯಾಕೋ ವಿಪರೀತವಾಯ್ತು ಅಂತ ಮುಖಕ್ಕೆ ಹೊಡೆದಂತೆ ಹೇಳಿದ್ದೇನೆ ಮತ್ತು ಜಗಳವಾಡಿದ್ದೇನೆ. ಅನಿಲ್ ರಾಜ್ ವಿರುದ್ದ ದೂರು ಕೊಟ್ಟವರು ಬಿಜೆಪಿಯ ಎಸ್ ಆರ್ ವಿಶ್ವನಾಥ್ ಮತ್ತು ರವಿ ಬೆಳೆಗೆರೆಯ ವಿರುದ್ದ ದೂರು ನೀಡಿರುವವರು, ಆಗಿನ ಹಕ್ಕು ಭಾದ್ಯತಾ ಸಮಿತಿಯ ಅಧ್ಯಕ್ಷರು ಮತ್ತು ಈಗಿನ ಸಭಾಧ್ಯಕ್ಷರಾಗಿರುವ ಕೆ ಬಿ ಕೋಳೀವಾಡ್.

ಕೋಳೀವಾಡ್ ವಿರುದ್ದ ರವಿ ಬರೆದಿದ್ದ ವರದಿಯನ್ನು ಓದಿದ ಮೇಲೆ, ಇದು ಸದಭಿರುಚಿಯ ವರದಿ ಅಲ್ಲದಿದ್ದರೂ, ಹಕ್ಕುಚ್ಯುತಿ ಹೇಗಾಯ್ತು ಅನ್ನೋ ಅನುಮಾನ ಬಂತು. ಯಾಕಂದರೆ, ರವಿಯ ಹೆಚ್ಚಿನ ವರದಿಗಳನ್ನು ಓದಿದ್ದ ನನಗೆ, ರವಿ ನೂರಾರು ಸಲ ಜೈಲಿಗೆ ಹೋಗಿ ಬಂದಿರಬೇಕಾಗುತ್ತಿತ್ತು ಅನ್ನಿಸಿತು.  ಅದು ರವಿಗಷ್ಟೇ ಸೀಮಿತವಾಗಿರುತ್ತಿರಲಿಲ್ಲ. ಎಷ್ಟೋ ನಿಯತಕಾಲ ಮತ್ತು ದಿನ ಪತ್ರಿಕೆಯ ವರದಿಗಾರರೂ ಜೈಲಿಗೆ ಹೋಗೋ ಪರಿಸ್ಥಿತಿ ಬಂದಿರುತ್ತಿತ್ತು.

ರವಿ ವಿರುದ್ದ ದೂರು ದಾಖಲಿಸಿದಾಗ, ಕೋಳೀವಾಡ್ ಹಕ್ಕುಭಾದ್ಯತಾ ಸಮಿತಿಯ ಅಧ್ಯಕ್ಷರಾಗಿದ್ದರು. ಆಗಿನ ಸಭಾಧ್ಯಕ್ಷರಾಗಿದ್ದ ಕಾಗೋಡು ತಿಮ್ಮಪ್ಪನವರು, ದೂರನ್ನು ಹಕ್ಕಭಾದ್ಯತಾ ಸಮಿತಿಗೆ ಕಳುಹಿಸಿದ್ದರು. ಅಂದರೆ, ದೂರು ನೀಡಿದವರೂ ಮತ್ತು ನ್ಯಾಯಾದೀಶರೂ ಒಬ್ಬರೇ ಆಗಿದ್ದಿದ್ದು, ಈ ದೂರಿನ ವೈಶಿಷ್ಟ್ಯ. ಸಭಾಧ್ಯಕ್ಷರಾಗಿ ಆಯ್ಕೆಯಾಗಿ, ಕಿಮ್ಮನೆ ರತ್ನಾಕರ್ ರವರಿಗೆ ಸಮಿತಿಯ ಅಧ್ಯಕ್ಷಗಿರಿ ಹಸ್ತಾಂತರಿಸುವ ಹೊತ್ತಿಗೆ, ಕೋಳೀವಾಡರು ತಮ್ಮ ವರದಿಯನ್ನು ತಯಾರು ಮಾಡಿ ಇಟ್ಟಿದ್ದರು. ಅನಿಲ್ ರಾಜ್ ವಿರುದ್ದದ ದೂರಿನ ವರದಿ ಮಾತ್ರ ತಯಾರಾಗದೇ ಉಳಿದಿತ್ತು.

ಕಿಮ್ಮನೆ ರತ್ನಾಕರ್, ಅನಿಲ್ ರಾಜ್ ವಿರುದ್ದ ದೂರಿನ ವರದಿ ತಯಾರು ಮಾಡಿ, ಸದನದ ಮುಂದೆ ಮಂಡಿಸಿದರು. ಸದನದ ಮುಂದೆ ಪುನರ್ವಿಮರ್ಶೆಗಾಗಿ ಮನವಿ ಬಂದಾಗ, ಒಕ್ಕೊರಳಿನಿಂದ ಮನವಿಯನ್ನು ತಿರಸ್ಕರಿಸಲಾಯಿತು. ಬಿಜೆಪಿಯ ಸುರೇಶ್ ಕುಮಾರ್ ಮಾತ್ರ ಇದರ ವಿರುದ್ದ ಧ್ವನಿ ಎತ್ತಿದರೆ, ಆರೋಗ್ಯ ಸಚಿವ ರಮೇಶ್ ಕುಮಾರ್, ಅಡ್ಡಗೋಡೆಯ ಮೇಲೆ ದೀಪವಿಟ್ಟಂತೆ ಮಾತನಾಡಿದರು.  ಮನವಿ ತಿರಸ್ಕಾರವಾದ ತಕ್ಷಣ, ದಿಕ್ಸೂಚಿಯಂತೆ, ಸಚಿವ ಕೆ ಜೆ ಜಾರ್ಜ್, ಟಿವಿ9 ಮತ್ತು ಜಗದೀಶ್ ಶೆಟ್ಟರ್ ವಿರುದ್ದ ಹಕ್ಕುಚ್ಯುತಿ ಮಂಡಿಸಿಯೇ ಬಿಟ್ಟರು.

ನನ್ನ ಪತ್ರಿಕೋದ್ಯಮ ಜೀವನದಲ್ಲಿ, ಕೋಳೀವಾಡ್ ರವರು, ನಾನು ನೋಡುತ್ತಿರುವ ಏಳನೇ ಸಭಾಧ್ಯಕ್ಷರು. ಹಿಂದೆಂದೂ, ಪತ್ರಕರ್ತರು ತಿರುಗಿ ಬೀಳುವುದು ಹೋಗಲಿ, ಸಭಾಧ್ಯಕ್ಷರ ಹಿಂದೆ ಮಾತನಾಡಲೂ ಹಿಂಜರಿಯುತ್ತಿದ್ದೆವು. ಯಾಕೋ ಏನೋ, ಕೋಳಿವಾಡರ ಜೊತೆ ವಾಗ್ವಾದಕ್ಕೇ ಎರಡು ಸಲ ಇಳಿದಿದ್ದರು.

ಕೋಳೀವಾಡರು ಸಭಾಧ್ಯಕ್ಷರಾದ ಸ್ವಲ್ಪದಿನದಲ್ಲೇ, ವಿಧಾನಮಂಡಳದ ನೌಕರರ ಗೃಹ ಸಹಕಾರಿ ಸಂಘವು, ಅವರ ಮಕ್ಕಳಿಗೆ ನಿವೇಶನಗಳನ್ನು ಮಂಜೂರು ಮಾಡಿತು. ಇದನ್ನು ಪ್ರಶ್ನಿಸಿದ ಪತ್ರಕರ್ತರ ಮೇಲೆ ಕೂಗಾಡಿದ ಕೋಳೀವಾಡರು, ಆ ಥರ ನಿವೇಶನ ತೆಗೆದುಕೊಳ್ಳುವುದರಲ್ಲಿ ತಪ್ಪೇನಿಲ್ಲ ಅಂತ ವಾದಿಸಿದರು. ಆದರೆ, ವಿಧಾನಸೌಧದ ವಜ್ರಮಹೋತ್ಸವಕ್ಕೆ 26 ಕೋಟಿ ರೂಪಾಯಿ ಖರ್ಚು ಮಾಡಲು ಹೊರಟಾಗ, ಪತ್ರಕರ್ತರು ಕೋಳೀವಾಡರ ಬಾಯಿ ಮುಚ್ಚಿಸಿದ್ದರು. ಮುಖ್ಯಮಂತ್ರಿಗಳು ಕೂಡ, ಬರೀ 10 ಕೋಟಿ ರೂಪಾಯಿ ಕೊಟ್ಟು ಸುಮ್ಮನಾದರು.

ಈ ವಿಷಯವನ್ನು ಇಲ್ಲಿಗೇ ನಿಲ್ಲಿಸುತ್ತೇನೆ.

ಪತ್ರಕರ್ತರನ್ನು ಹದ್ದುಬಸ್ತಿನಲ್ಲಿಡುವ ಪ್ರಯತ್ನವೇನೂ ಹೊಸದಲ್ಲ. ಹೋದ ವಿಧಾನ ಮಂಡಲದ ಅಧಿವೇಶನದಲ್ಲಿ, ಪಕ್ಷಾತೀತವಾಗಿ ಸದಸ್ಯರು ಪತ್ರಕರ್ತರ ಮೇಲೆ ಹರಿಹಾಯ್ದಿದ್ದರು. ಪತ್ರಕರ್ತರು, ರಾಜಕಾರಣಿಗಳ ಒಳ್ಳೇಕೆಲಸಗಳನ್ನು ಮಾತ್ರ ವರದಿ ಮಾಡಬೇಕೆಂದೂ ಆಗ್ರಹಿಸಿದರು. ಪತ್ರಕರ್ತರ ನಿಯಂತ್ರಣಕ್ಕೆ ಸಮಿತಿ ಮಾಡಬೇಕೆಂಬುದೂ ಒಂದು ಬೇಡಿಕೆಯಾಗಿತ್ತು.

ರವಿ ಬೆಳೆಗೆರೆಯ ಪ್ರಕರಣವಾದ ಮೇಲೆ, ನಾನು ಸುರೇಶ್ ಕುಮಾರ್ ಮತ್ತು ಕಿಮ್ಮನೆ ರತ್ನಾಕರ್ ರವರನ್ನು ಭೇಟಿ ಮಾಡಿದೆ. ಅವರ ಜೊತೆ ಮಾತನಾಡಿದ ವಿವರಗಳನ್ನು ತಡೆಹಿಡಿದಿದ್ದೇನೆ. ಇಬ್ಬರೂ ನನ್ನ ಪ್ರಕಾರ ಸಂಭಾವಿತರು. ನಾನು ಅವರಿಗೆ ಹೇಳಿದಿಷ್ಟೆ: ಈಗಿನ ವಿಧಾನ ಸಭೆಯಲ್ಲಿ, ಶೇ 10-15 ರಷ್ಟು ಸದಸ್ಯರನ್ನು ಹೊರತುಪಡಿಸಿ, ನಾವು ಇನ್ಯಾರಿಂದಲೂ, ಯಾವುದೇ ಒಳ್ಳೇ ಕೆಲಸ ಬಯಸಲಾಗುವುದಿಲ್ಲ. ವಿಧಾನಸಭೆಗೆ ಚುನಾಯಿತರಾಗುವವರ ಗುಣಮಟ್ಟ, ದಿನೇ ದಿನೇ ಇಳಿಯುತ್ತಿದೆ. ವಿಧಾನ ಪರಿಷತ್ ಸಹ ಇದಕ್ಕೆ ಹೊರತಾಗಿಲ್ಲ.

ವಿಧಾನಮಂಡಲದ ವರದಿಗಾರಿಕೆಯ ಶುರುವಿನಲ್ಲಿ, ಕೆಲವು ನಾಯಕರ ಸಹವಾಸ ನನಗೆ ಇಷ್ಟವಾಗುತ್ತಿತ್ತು. ಉತ್ತಮ ವಾಗ್ಮಿಗಳೂ ಮತ್ತು ಬದ್ದತೆಯಿದ್ದ ನಾಯಕರುಗಳು. ಎಲ್ಲಾ 224 ಜನರೂ ಉತ್ತಮವಾಗಿದ್ದರು ಅಂತ ಹೇಳೋಕಾಗದಿದ್ದರೂ, ಜ್ಙಾನ,ವಾಕ್ಚತುರತೆ ಮತ್ತು ಬದ್ದತೆಗೆ ಮಾನ್ಯತೆ ಸಿಗುತ್ತಿತ್ತು.

ಘೋರ್ಪಡೆಯವರು ಪಂಚಾಯತ್ ರಾಜ್ ಮಂತ್ರಿಗಳಾಗಿದ್ದಾಗ, ಕಾಂಗ್ರೆಸ್ಸಿಗರೇ ಆದ ಆತ್ಮಾನಂದರವರು ಒಂದು ಪ್ರಶ್ನೆಯನ್ನು ಕೇಳಿದರು. ಜಿಲ್ಲಾ ಮತ್ತು ಗ್ರಾಮ ಪಂಚಾಯತ್ ಗಳಲ್ಲಿ, ಎಂಎಲ್ಲೆ ಗಳಿಗೆ ಎಷ್ಟು ಹಣವನ್ನು ಮುಡುಪಾಗಿಟ್ಟಿದ್ದಾರೆ ಎಂದು. ಘೋರ್ಪಡೆಯವರು ಇಟ್ಟಿಲ್ಲ ಎಂದು ಹೇಳಿ ತಣ್ಣಗೆ ಕುಳಿತರು.

ಪಕ್ಷಾತೀತವಾಗಿ, ಹಿಂದಿನ ಸಾಲಿನ ಸದಸ್ಯರು ಇಡಲೇ ಬೇಕು ಎಂದು ಆಗ್ರಹಿಸಲು ಶುರುಮಾಡಿದರು. ಅದು ಗಲಾಟೆಯಾಗಿ ಪರಿವರ್ತನೆಯಾಯಿತು. ಸಭಾಧ್ಯಕ್ಷರಾಗಿದ್ದ ಎಂ ವಿ ವೆಂಕಟಪ್ಪನವರು, ಒಂದು ಸಭೆ ಕರೆಯುತ್ತೇನೆ ಅಂತ ಆಶ್ವಾಸನೆ ನೀಡಿ ಮುಗಿಸಿಬಿಡಿ ಅಂತ ಕೇಳಿಕೊಂಡರೂ, ಘೋರ್ಪಡೆಯವರು ಜಗ್ಗಲಿಲ್ಲ. `ನನಗೆ ಸುಳ್ಳು ಆಶ್ವಾಸನೆ ನೀಡೋ ಅಭ್ಯಾಸವಿಲ್ಲ. ಪಂಚಾಯ್ತಿಯಲ್ಲಿ ಕೆಲಸ ಮಾಡಬೇಕಾದವರು, ಅಲ್ಲಿ ಚುನಾವಣೆಗೆ ನಿಂತುಕೊಳ್ಳಲಿ. ಇಲ್ಲಿಗೆ ಬರುವುದು ಬೇಡ,’ ಅಂದು ಮುಗುಮ್ಮಾಗಿ ಕುಳಿತರು.

ಮುಖ್ಯಮಂತ್ರಿ ಎಸ್ ಎಂ ಕೃಷ್ಣರವರಿಂದ ಹಿಡಿದು, ಎಲ್ಲಾ ಹಿರಿಯ ಮಂತ್ರಿಗಳು ಮತ್ತು ಸದಸ್ಯರು ಮೌನವಾಗಿ ಕುಳಿತು, ಘೋರ್ಪಡೆಯವರಿಗೆ ಬೆಂಬಲ ಸೂಚಿಸಿದರು. ಬದ್ದತೆಯಿದ್ದ ಹಿಡಿಯಷ್ಟು ಸದಸ್ಯರು, ಇಡೀ ಸದನವನ್ನು ಮೌನದಲ್ಲೇ ಸೋಲಿಸಿದ್ದರು.

ಆದರೆ, ಮುಂದಿನ ಚುನಾವಣೆಯಲ್ಲೇ ಬದಲಾವಣೆ ಬಂದಿತ್ತು. 2004 ರ ಸಮ್ಮಿಶ್ರ ಸರ್ಕಾರದಲ್ಲಿ, ಬಿಜೆಪಿಯ ಗಾಲಿ ಜನಾರ್ಧನ ರೆಡ್ಡಿ, ವಿಧಾನ ಪರಿಶತ್ ನಲ್ಲಿ ಎಂ ಪಿ ಪ್ರಕಾಶ್ ರನ್ನು, ` ಈ ಶರಣನೊಬ್ಬ ಗೋಮುಖ ವ್ಯಾಗ್ರ’, ಎಂದು ಹೇಳಿದಾಗ, ಯಾರೂ ಅವರ ನೆರವಿಗೆ ಬರಲಿಲ್ಲ. ಗಣಿ ಧಣಿಗಳು, ರಿಯಲ್ ಎಸ್ಟೇಟ್ ಧಣಿಗಳು ಮತ್ತು ಇತರ ವ್ಯಾಪಾರಿಗಳು ಸದನಗಳನ್ನು ಆಕ್ರಮಿಸಿಕೊಂಡಾಗಿತ್ತು.

ಈಗೆಲ್ಲ, ವಿಧಾನಸಭೆಯ ಮೊಗಸಾಲೆಗಳಲ್ಲಿ ಚರ್ಚೆಯಾಗುವ ವಿಷಯವೆಂದರೆ, ಮುಂದಿನ ಚುನಾವಣೆಗೆ ಎಷ್ಟು ಖರ್ಚು ಮಾಡಬೇಕಾಗುತ್ತದೆ, ವಿರೋಧ ಪಕ್ಷದವರು ಎಷ್ಟು ಖರ್ಚು ಮಾಡಲು ತಯಾರಿದ್ದಾರೆ ಅನ್ನೋದೇ ಜಾಸ್ತಿ. ಅದನ್ನು ಬಿಟ್ಟರೆ, ಯಾವ ವಿಷಯದಿಂದ ಸಭೆಯಲ್ಲಿ ಗಲಭೇಯಾಗುತ್ತದೆ, ಇಂದು ಎಷ್ಟು ಹೊತ್ತಿಗೆ ಕಲಾಪಗಳು ಮುಗಿಯುತ್ತದೆ ಅನ್ನೋದು ಇನ್ನೊಂದು.

ವಿಧಾನ ಸಭೆಗಳ ಒಳಗಡೆಯ ಚರ್ಚೆಗಳೂ ಕೆಸರೆರೆಚಾಟ, ಕೂಗಾಟಗಳಿಗಿಂತ ಹೆಚ್ಚೇನೂ ನೆಡೆಯೋದಿಲ್ಲ. ವಿರೋಧ ಪಕ್ಷಗಳೂ ಮೊನಚು ಕಳೆದುಕೊಂಡು, ಮಂಕಾಗಿ ಕಾಣುತ್ತವೆ. ಯಾಕೋ, ಹಳೇ ನಾಯಕರುಗಳ ಮುಖ ಮುಂದೆ ಬಂದಂತಾಗಿ ಮನಸ್ಸಿಗೆ ಪಿಚ್ಚೆನಿಸುತ್ತದೆ.

ಈ ಎರಡು ದಶಕಗಳಲ್ಲಿ, ಪತ್ರಿಕೋದ್ಯಮವೂ ಬಹಳ ಬದಲಾವಣೆ ಕಂಡಿದೆ. ಟೆಲಿವಿಷನ್ ಚಾನಲ್ ಗಳು ನಾಯಿಕೊಡೆಗಳಂತೆ ಹುಟ್ಟಿಕೊಂಡು, ಸತ್ತಿವೆ. ಎಷ್ಟು ಹೊಸ ವರದಿಗಾರರು ಮತ್ತಿತರನ್ನು ಹುಟ್ಟುಹಾಕಿತೋ, ಅಷ್ಟೇ ನಿರುದ್ಯೋಗಿಗಳನ್ನೂ ಸೃಷ್ಟಿಸಿದೆ. ರಾಜಕಾರಣಿಗಳು ಸಹ ಟೆಲಿವಿಷನ್ ಚಾನಲ್ ಗಳ ಮಾಲೀಕರಾಗಿ, ಅದರಲ್ಲಿ ಕೆಲಸ ಮಾಡುವ ವರದಿಗಾರರ ಬಾಯಿಯನ್ನು ಭಾಗಶ: ಮುಚ್ಚಿದೆ. ಟಿ ಆರ್ ಪಿ, ಬ್ರೇಕಿಂಗ್ ನ್ಯೂಸ್ ಹುಚ್ಚಿನಲ್ಲಿ, ವಿಷಯ ತಿಳಿದುಕೊಳ್ಳುವ ವ್ಯವಧಾನವೂ ಇಲ್ಲ, ತಿಳುವಳಿಕೆಯೂ ಇಲ್ಲದವರಾಗಿದ್ದಾರೆ.

ಎರಡು ದಶಕಗಳ ನಂತರ, ನನಗೊಂದು ಪ್ರಶ್ನೆ ಎದ್ದಿದೆ: ಈ ಅವಿಶ್ಲೇಷಿತ ಹಕ್ಕು ಮತ್ತು ಆದ್ಯತೆಗಳ ನೆಡುವೆ, ನಮ್ಮ ಸ್ಥಾನ ಯಾವುದು?

ಇಂದಿರಾ ಗಾಂಧಿ

ಹುಲಿ ಸಂತತಿ ರಕ್ಷಿಸಿದ ದುರ್ಗೆ

ಅದ್ಯಾಕೋ ಗೊತ್ತಿಲ್ಲ, ಬಾಲ್ಯದಿಂದಲೂ ನಾನು ಕಾಂಗ್ರೆಸ್ ವಿರೋಧಿಯಾಗಿ ಬೆಳೆದೆ. ಬಹುಷ:, ನಾವು ಶಾಲೆಯಲ್ಲಿದ್ದಾಗ ತುರ್ತುಪರಿಸ್ಥಿತಿ ಇದ್ದದ್ದು, ಆಮೇಲೆ ಇಂದಿರಾ ಗಾಂಧಿ ಚುನಾವಣೆಯಲ್ಲಿ ಸೋತದ್ದು, ಮತ್ತೆ ಅಧಿಕಾರಕ್ಕೆ ಬಂದಿದ್ದೂ ಕಾರಣವಿರಬಹುದು.

ರಾಜಕೀಯ ಅಂದರೆ ಅರ್ಥವಾಗುವ ಮೊದಲೇ, ಇಂದಿರಾ ಗಾಂಧಿ ವಿರೋಧಿಯಂತೆ ಮಾತನಾಡುವುದು ಅಭ್ಯಾಸವಾಗಿ ಹೋಗಿತ್ತು.  ಬಾಂಗ್ಲಾದೇಶದ ಯುದ್ದ ಗೆದ್ದಾಗ, ಅಟಲ್ ಬಿಹಾರಿ ವಾಜಪೇಯಿಯವರು, ಇಂದಿರಾ ಗಾಂಧಿಯನ್ನು ದುರ್ಗೆಗೆ ಹೋಲಿಸಿದ್ದು ತಿಳಿದಾಗ ನನಗೆ ವಾಜಪೇಯಿಯವರ ಬಗ್ಗೆ ನಿರಾಶೆಯಾಗಿತ್ತು. ಆದರೂ, ಅವರನ್ನು ಬಹಳ ಇಷ್ಟಪಡುತ್ತಿದ್ದೆ.

ಬೆಂಗಳೂರು ಸೇರಿ, ಪತ್ರಿಕೋದ್ಯಮ ಶುರು ಮಾಡೋ ಹೊತ್ತಿಗೆ, ಎಲ್ಲರ ಮನೆಯ ದೋಸೆ ತೂತು ಅನ್ನೋದು ಅರ್ಥವಾಗಿತ್ತು. ಅದರ ಮಧ್ಯ, ಕೆಲವು ರಾಜಕಾರಣಿಗಳು ವೈಯಕ್ತಿಕವಾಗಿ ಇಷ್ಟವಾಗೋಕೆ ಶುರುವಾದವು. ಅವರುಗಳ ವೈಯಕ್ತಿಕ ದೌರ್ಬಲ್ಯಗಳನ್ನು ನಿರ್ಲಕ್ಷಿಸಿ, ಸಾಮಾಜಿಕ ಕಳಕಳಿ, ವಿಧ್ವತ್ತು ಮತ್ತು ಕೆಲವು ವಿಷಯಗಳಲ್ಲಿ ಅವರಿಗಿದ್ದ ಜ್ಙಾನ, ವಾಕ್ಚಾತುರ್ಯಗಳನ್ನು ಇಷ್ಟಪಡೋಕೆ ಶುರುಮಾಡಿದೆ. ಎಲ್ಲಾ ಪಕ್ಷಗಳನ್ನೂ ಒಂದೇ ಸಮನಾಗಿ ನೋಡೋದೂ ಅಭ್ಯಾಸವಾಗಿ ಹೋಗಿತ್ತು.

 ವನ್ಯಜೀವಿಗಳ ಬೆನ್ನುಹತ್ತಿ ಹೋದಾಗ ಕೆಲವು ಸತ್ಯಗಳು ಅರ್ಥವಾಗತೊಡಗಿದವು. ಕುದುರೆಮುಖ ಗಣಿಗಾರಿಕೆ ವಿರುದ್ದ ತಿರುಗಿ ಬಿದ್ದಾಗ ಸಹಾಯಕ್ಕೆ ಬಂದದ್ದು ಕಾನೂನು ಮಾತ್ರ. ಜಾಗತೀಕರಣ ಮತ್ತು ವ್ಯಾಪಾರಿಕರಣದ ಗುಂಗಿಗೆ ಬಿದ್ದ ದೇಶದಲ್ಲಿ, ಸಾರ್ವಜನಿಕ ವಲಯದ ಈ ಉದ್ದಿಮೆಯ ವಿರುದ್ದ ಹೋರಾಡೋದು ಸುಲಭದ ಮಾತಾಗಿರಲಿಲ್ಲ.

ಹೆಚ್ಚಾಗಿ, ವನ್ಯಜೀವಿ ಸಂರಕ್ಷಣಾ ಕಾಯ್ದೆ ಮತ್ತು ಪರಿಸರ ಸಂರಕ್ಷಣಾ ಕಾಯ್ದೆಯ ಮೊರೆಹೋಗಬೇಕಾಯ್ತು. ಕಾನೂನು ಹೋರಾಟದ ಮುಂಚೂಣಿಯಲ್ಲಿದ್ದ ಪ್ರವೀಣ್ ಭಾರ್ಗವ್, ಈ ಕಾಯ್ದೆಗಳ ಯಾವುದೇ ಪರಿಚ್ಚೇದಗಳನ್ನು ನಿರರ್ಗಳವಾಗಿ ಗಿಣಿ ಪಾಠದಂತೆ ಹೇಳುತ್ತಿದ್ದರು. ನಾನು ಬಾಯಿ ಬಿಟ್ಟುಕೊಂಡು ಕೇಳುತ್ತಿದ್ದೆ. ಈ ಎರಡೂ ಕಾಯ್ದೆಗಳು ಅನುಷ್ಟಾನವಾಗಿದ್ದು, ಕ್ರಮವಾಗಿ 1972 ಮತ್ತು 1980 ರಲ್ಲಿ. ಆದನ್ನು ತಂದವರೇ ಪ್ರಧಾನ ಮಂತ್ರಿ ಇಂದಿರಾ ಗಾಂಧಿ.

ಮೊದಮೊದಲಿಗೆ ಉದಾಸೀನ ಮಾಡಿದ್ದೆ. ಕಾಂಗ್ರೆಸ್ ಪಕ್ಷ ಅನ್ನೋದು ಇಂದಿರಾ ಗಾಂಧಿಯ ಕಪಿ ಮುಷ್ಟಿಯಲ್ಲಿತ್ತು. ಯಾವ ಕಾಯ್ದೆ ತಂದರೂ, ಎಲ್ಲರೂ ತಲೆ ತಗ್ಗಿಸಿ ಹೆಬ್ಬೆಟ್ಟು ಒತ್ತುತ್ತಿದ್ದರು ಅನ್ನೋ ಭಾವನೆ ಇತ್ತು. ನಿಧಾನವಾಗಿ ಕಾಂಗ್ರೆಸ್ ಪಕ್ಷ ಹಸು ಮತ್ತು ಹಾಲು ಕುಡಿಯುವ ಕರುವಿನ ಗುರುತಿನಿಂದ, ಹಸ್ತದ ಗುರುತಿಗೆ ಬಂದ ಬೆಳವಣಿಗೆಗಳನ್ನು ಗಮನಿಸಿದಾಗ, ಇಂದಿರಾ ಗಾಂಧಿಯ ಹಾದಿ ಅಷ್ಟೊಂದು ಸರಳವಾಗಿರಲಿಲ್ಲ ಅನ್ನೋದು ಅರ್ಥವಾಗಿತ್ತು. ಕಾಂಗ್ರೆಸ್ ಪಕ್ಷದಲ್ಲಿ ಅನೇಕ ಬಾರಿ ಭುಗಿಲೆದ್ದ ಬಂಡಾಯ, ವಿಭಜನೆ, ವೈಯಕ್ತಿಕ ಸೋಲುಗಳ ನೆಡುವೆಯೂ, ಇಂದಿರಾ ಗಾಂಧಿ ಪ್ರಶ್ನಾತೀತ ನಾಯಕಿಯಾಗಿ ಹೊರಹೊಮ್ಮಿದ್ದರು.

ಇವೆಲ್ಲದರ ನೆಡುವೆ, ಇಂತಹ ಎರಡು ಕಾನೂನುಗಳನ್ನು ಇಂದಿರಾ ಗಾಂಧಿ ಹೇಗೆ ಮತ್ತು ಏಕೆ ಜಾರಿ ಮಾಡಿದರು ಅನ್ನೋದು ಯಕ್ಷಪ್ರಶ್ನೆಯಾಗೇ ಉಳಿದಿತ್ತು. ಏಕೆಂದರೆ, ಈ ಕಾಯ್ದೆಗಳನ್ನು ಓದಿ, ಅರ್ಥಮಾಡಿಕೊಂಡವರಿಗೆ ಮಾತ್ರ ಅವುಗಳ ಆಳ ಮತ್ತು ಅಗಲ ಅರ್ಥವಾಗುವುದು. ಸೃಷ್ಟಿ, ಪ್ರಕೃತಿ, ಪರಿಸರ ಮತ್ತು ಸಮತೋಲನದ ಬಗ್ಗೆ ಕಾಳಜಿ ಮತ್ತು ತಿಳುವಳಿಕೆ ಇಲ್ಲದವರು ಮತ್ತು ಅವುಗಳ ಬಗ್ಗೆ ವೈಜ್ಞಾನಿಕ ವಿಶ್ಲೇಷಣೆ ಮಾಡದವರು, ಈ ಕಾಯ್ದೆಯನ್ನು ತರುವುದಿರಲಿ, ಅರ್ಥಮಾಡಿಕೊಳ್ಳಲೂ ಸಾಧ್ಯವಿಲ್ಲ.

ಇಂದಿರಾ ಗಾಂಧಿಯ ವೈಯಕ್ತಿಕ ಜೀವನ, ಅದರಲ್ಲೂ ಅವರು ಪ್ರಕೃತಿಯ ಬಗ್ಗೆ ಯಾತಕ್ಕಾಗಿ ಅಷ್ಟೊಂದು ಕಾಳಜಿ ವಹಿಸಿದ್ದರು ಅನ್ನೋದರ ಬಗ್ಗೆ ಯಾವುದೇ ಮಾಹಿತಿ ಸಿಗಲಿಲ್ಲ. ಕೆಲವು  ಪಠ್ಯಪುಸ್ತಕಗಳ ಜಾಳು ಜಾಳಾದ ವಿವರಗಳಂತೆ, ಆಕೆ ನೆಹರೂ ಪುತ್ರಿ, ಪರಿಸರದ ಬಗ್ಗೆ ಕಾಳಜಿ ಇದ್ದವರು, ಬಂಗ್ಲಾ ದೇಶದ ವಿಭಜನೆಗಾಗಿ ಪಾಕಿಸ್ತಾನದ ಸೇನೆಯನ್ನುಸೆದೆಬಡಿದವರು,  ಸರ್ವಾಧಿಕಾರಿಯಂತೆ ತುರ್ತುಪರಿಸ್ಥಿತಿ ಹೇರಿದವರು, ಇಂತಹ ವಿವರಗಳು ಮಾತ್ರ ಸಿಗುತ್ತಿದ್ದವು. ಆ ಸಂದರ್ಭದಲ್ಲೇ ಕೈಗೆ ಸಿಕ್ಕಿದ್ದು, ನಮ್ಮ ಜಿಲ್ಲೆಯವರೇ ಆದ, ಕೇಂದ್ರದ ಮಾಜಿ ಪರಿಸರ ಮತ್ತು ಅರಣ್ಯ ಮಂತ್ರಿ ಜೈರಾಂ ರಮೇಶ್ ಬರೆದ: `ಇಂದಿರಾ ಗಾಂಧಿ, ಎ ಲೈಫ್ ಇನ್ ನೇಚರ್’.

ಇಂದಿರಾ ಗಾಂಧಿಯ ಜೀವನದಲ್ಲಿ ಬರೆದ, ಬಂದ ಪತ್ರಗಳನ್ನೇ ಪ್ರಧಾನವಾಗಿಟ್ಟುಕೊಂಡು ಬರೆದ ಈ ಪುಸ್ತಕ ಕಥೆಯಂತೆ ಓದಿಸಿಕೊಂಡು ಹೋಗುವುದಿಲ್ಲ. ವಿವಿಧ ವರ್ಷಗಳ ಘಟನೆಗಳು ಹಿಂದೆ, ಮುಂದೆ ಓಡಾಡುತ್ತಿರುತ್ತವೆ. ಪುಸ್ತಕದ ಪೂರ್ತಿ ಇಂದಿರಾ ಗಾಂದಿಯವರ ಜೀವನದ ಪತ್ರ ವ್ಯವಹಾರಗಳ ಸುತ್ತ ಕೇಂದ್ರೀಕೃತವಾಗಿದೆ. ಆದರೆ, ಇಂದಿರಾ ಪ್ರಿಯದರ್ಶಿನಿ ಎಂಬ ಹುಡುಗಿ, ಇಂದಿರಾ ಗಾಂಧಿಯಾಗಿ ರೂಪುಗೊಂಡ ವಿವರಗಳು ವಿಸ್ತಾರವಾಗಿ ಅರ್ಥವಾಗುತ್ತದೆ.

ಅದು ಅಕ್ಟೋಬರ್ 27, 1984…. ಕಾಶ್ಮೀರದ ರಾಜ್ಯಪಾಲರ ಸಲಹೆಯ ವಿರುದ್ದವಾಗಿ, ಇಂದಿರಾ ಗಾಂಧಿ ಕಾಶ್ಮೀರ ಕಣಿವೆಗೆ ತಮ್ಮ ಮೊಮ್ಮಕ್ಕಳನ್ನು ಕರೆದುಕೊಂಡು ಹೊರಟೇಬಿಟ್ಟರು. ಅಂತಾ ರಾಜಕಾರಣವೇನಲ್ಲ. ವಸಂತ ಕಾಲದಲ್ಲಿ ಚಿನಾರ್ ಎಲೆಗಳು ಮೈದುಂಬಿ ರಂಗುರಂಗಾಗಿ ನಿಂತಿವೆ ಅನ್ನುವ ಸುದ್ದಿ ಸಿಕ್ಕಿತ್ತು. ಎಷ್ಟೋ ವರ್ಷಗಳಾಗಿದ್ದವು, ತನ್ನ ತವರೂರಿನಿ ಈ ವೈಭವ ನೋಡದೆ. ಎಷ್ಟೋ ಸಲ ಹೋಗಬೇಕೆಂದರೂ, ಬಿಡುವಿಲ್ಲದ ಕೆಲಸದಿಂದಾಗಿ ಆಗಿರಲಿಲ್ಲ.

ಈ ಸಲ ಮಾತ್ರ, ಹಿಂದು ಮುಂದು ನೋಡದೆ ಕಾಶ್ಮೀರಕ್ಕೆ ಹೋದವರೆ, ಚಿನಾರ್ ಮರಗಳ ಮಧ್ಯೆ ಮನಸಾರೆ ತಿರುಗಾಡಿದರು. ಅಷ್ಟೇ ಅಲ್ಲ, ತಮ್ಮ ಅತ್ಯಂತ ಪ್ರೀತಿಯ ದಿಚಿಗಾಂ ರಾಷ್ಟ್ರೀಯ ಉದ್ಯಾನವನಕ್ಕೂ ಭೇಟಿ ನೀಡಿದರು. ನಾಲ್ಕೇ ದಿನ, ತಮ್ಮ ಅಂಗರಕ್ಷಕನಿಂದಲೇ ಬರ್ಬರವಾಗಿ ಹತ್ಯೆಯಾದರು. ಓದಿ ಮನಸ್ಸಿಗೆ ಪಿಚ್ಚೆನಿಸಿತು.

ಎರಡು ಕಾಯ್ದೆಗಳ ಬಗ್ಗೆ ಬಹಳ ಕುತೂಹಲವಿತ್ತು. 1971-72, ಇಂದಿರಾ ಗಾಂಧಿ ಮಹತ್ತರ ಹೆಜ್ಜೆಗಳನ್ನು ಇಡುತ್ತಿದ್ದರು. ಬ್ಯಾಂಕುಗಳ ರಾಷ್ಟ್ರೀಕರಣ ಮಾಡಿದ ಬೆನ್ನಲ್ಲೇ, ಸೋವಿಯತ್ ದೇಶದ ಜೊತೆ ದ್ವಿಪಕ್ಷೀಯ ಸಂಬಂಧದ ವಿಷಯ ಸಹಿ ಹಾಕುವುದು, ಬಾಂಗ್ಲಾ ದೇಶ ವಿಮೋಚನೆಯಂತ ವಿಷಯಗಳಲ್ಲಿ ಮುಳುಗಿ ಹೋಗಿದ್ದರು. ಇದೇ ಸಮಯದಲ್ಲಿ, ನಕ್ಸಲ್ ಬಾರಿಯಲ್ಲಿ ಚಳುವಳಿಯೂ ಹುಟ್ಟಿಕೊಂಡಿತು. ಈ ವಿಷಯಗಳಲ್ಲಿ ಇಂದಿರಾ ಗಾಂಧಿಗೆ ಮಾರ್ಗದರ್ಶನ ನೀಡಲು ಅವರ ಕಾರ್ಯದರ್ಶಿ ಪಿ ಎನ್ ಹಕ್ಸರ್ ಇದ್ದರು.

ಆದರೆ, ಕಾರ್ಯದರ್ಶಿಯ ಸಹಾಯವಿಲ್ಲದೆ ಇಂದಿರಾ ಗಾಂಧಿಯ ಮೆದುಳು ಇನ್ನೊಂದು ದಿಕ್ಕಿನಲ್ಲಿ ಕೆಲಸ ಮಾಡುತ್ತಿತ್ತು. ಸ್ವಲ್ಪ ದಿನಗಳಲ್ಲೇ, ವನ್ಯಜೀವಿ ಸಂರಕ್ಷಣಾ ಕಾಯ್ದೆಯನ್ನು ಜಾರಿಗೆ ತಂದೇ ಬಿಟ್ಟರು.

ಜೂನ್ 1980 ರಲ್ಲಿ, ಇಂದಿರಾ ಗಾಂಧಿ ತಮ್ಮ ಎರಡನೇ ಮಗ ಸಂಜಯ ಗಾಂಧಿಯವರನ್ನು ಕಳೆದುಕೊಂಡಿದ್ದರು. ಆಗಸ್ಟ್ ತಿಂಗಳಲ್ಲಿ ಖ್ಯಾತ ಪಕ್ಷಿತಜ್ಞ ಸಲೀಂ ಆಲಿ ಸಂತಾಪ ಸೂಚಕ ಪತ್ರವನ್ನು ಬರೆದಾಗ, ಅದಕ್ಕೆ ಉತ್ತರಿಸುತ್ತಾ, `ನಾನು ಪರಿಸರದ ಬಗ್ಗೆಯ ಬಹಳಷ್ಟು ವಿಷಯಗಳನ್ನು ನಿಮಗೆ ಕಳುಹಿಸುತ್ತಿರುವುದನ್ನು, ನೀವು ಗಮನಿಸಿರುತ್ತೀರಿ.ಇದು ನಿಮಗೆ ದೊಡ್ಡ ಹೊರೆಯಾಗುವುದಿಲ್ಲ ಎಂದು ತಿಳಿಯುತ್ತೇನೆ ಮತ್ತು ನೀವು ಎಲ್ಲರಿಗೂ ಸಮಾಧಾನಕರ ಪರಿಹಾರ ಸೂಚಿಸುತ್ತೀರಿ ಎಂದು ನಂಬಿರುತ್ತೇನೆ. ಯಾಕಂದರೆ, ಪ್ರತೀ ರಾಜ್ಯಗಳೂ ತಮ್ಮ ಬೇಡಿಕೆಗಳ ಬಗ್ಗೆ ಹಠವಾದಿ ದೋರಣೆಯನ್ನು ತೆಳೆದಿರುತ್ತವೆ.’

ಮುಂದಿನ ಕೆಲವೇ ದಿನಗಳಲ್ಲಿ, ಪರಿಸರ ಸಂರಕ್ಷಣೆ ಕಾಯ್ದೆ ನಮ್ಮ ದೇಶದಲ್ಲಿ ಜಾರಿಯಾಯ್ತು. ಈ ಪರಿಯ ಕಳಕಳಿಯನ್ನು ಊಹಿಸಲೂ ಕಷ್ಟವೇ ಸರಿ.

ನೆಹರೂ ಬಗ್ಗೆ ಯಾವುದೇ ಆಭಿಪ್ರಾಯವಿದ್ದರೂ ಸರಿ. ನನ್ನ ಪ್ರಕಾರ, ದೇಶಕ್ಕೆ ಅವರ ಅತ್ಯುತ್ತಮ ಕೊಡುಗೆ ಇಂದಿರಾ ಗಾಂಧಿ. ಆಕೆಗೆ 13 ವರ್ಷವಿದ್ದಾಗ, ಸ್ವೀಡನ್ನಿನ ಮೌರಿಸ್ ಮೇಟರ್ಲಿಂಕ್ ಬರೆದ, ಜೇನ್ನೊಣದ ಜೀವನ ಪುಸ್ತಕವನ್ನು ಕೊಡುಗೆಯಾಗಿ ಕೊಟ್ಟರು. ಅಲ್ಲಿಂದ ಶುರುವಾದ ಪ್ರಕೃತಿಯ ಜೊತೆಯ ಕೊಂಡಿ, ಕೊನೆ ಉಸಿರಿರುವವರೆಗೂ ಉಳಿದುಕೊಂಡಿತು.

ಮೊದಲ ಬಾರಿಗೆ ಇಂದಿರಾ ಹುಲಿಯನ್ನು ನೋಡಿದ್ದು 1952 ರಲ್ಲಿ -- ಜೋಗ್ ಜಲಪಾತ ನೋಡಲು ಹೋದಾಗ. ದೆಹಲಿಯ ತೀನ್ ಮೂರ್ತಿ ಭವನದಲ್ಲಿ ಒಂದು ಸಣ್ಣ ಮೃಗಾಲಯವನ್ನಿಟ್ಟುಕೊಂಡು, ಅದರಲ್ಲಿ ಮೂರು ಹುಲಿಮರಿಗಳನ್ನು ಸಾಕಿಕೊಂಡಿದ್ದರೂ, ಕಾಡಿನಲ್ಲಿ ಕಂಡ ಹುಲಿಯ ಬಗ್ಗೆ ಇಂದಿರಾ ಗಾಂಧಿ ಅಭಿಮಾನದಿಂದ ವಿವರಿಸುತ್ತಾರೆ.

ಪರಿಸರ ಸಂರಕ್ಷಣೆ ಕಾಯ್ದೆ ತಂದಷ್ಟು ಸುಲಭವಾಗಿರಲಿಲ್ಲ. ಸ್ವಾತಂತ್ರ್ಯ ಬಂದ ಹೊಸತರಲ್ಲಿ, ಜನಗಳು, ಮಹಾರಾಜರು, ಹೊಸದಾಗಿ ಚುನಾಯಿತರಾದ ಸದಸ್ಯರುಗಳಿಗೆ ಅವರದೇ ಆದ ಅಭಿಪ್ರಾಯಗಳಿದ್ದವು. ಭರತ್ ಪುರ ಪಕ್ಷಿಧಾಮಕ್ಕೆ ಕಂಟಕ 1953 ರಲ್ಲೇ, ಅಲ್ಲಿನ ಮಹಾರಾಜನಿಂದ ಶುರುವಾಗಿತ್ತು. ಆಗ ನೆಹರೂ ಪ್ರಧಾನಿಯಾಗಿದ್ದರು. ಅದನ್ನು ರಾಷ್ಟ್ರೀಯ ಉದ್ಯಾನವನವನ್ನಾಗಿ ಘೋಷಿಸಲು, ಇಂದಿರಾ ಗಾಂಧಿ 1982 ರ ವರೆಗೆ ಕಾಯಬೇಕಾಯ್ತು. ಇತ್ತೀಚೆಗೆ ಹುಲಿ ಸಂತತಿ ಕಳ್ಳ ಬೇಟೆಯಿಂದ ನಾಶವಾದ ಸರಿಸ್ಕಾ ಕಾಡನ್ನು ಸಂರಕ್ಷಿಸಲು ಕೂಡ ಇಂದಿರಾ ಗಾಂಧಿ ತುಂಬಾ ಹೆಣಗಬೇಕಾಗಿತ್ತು.

ಪರಿಸರ ಮತ್ತು ಆರ್ಥಿಕೆ ಬೆಳವಣಿಗೆ ಬಗ್ಗೆ ಇಂದಿರಾ ಗಾಂಧಿಗಿದ್ದ ಸಮಚಿತ್ತವನ್ನು ಈ ಪುಸ್ತಕ ಬಹಳ ಚೆನ್ನಾಗಿ ವಿಶ್ಲೇಷಿಸುತ್ತದೆ. ನಮ್ಮ ಜನಸಂಖ್ಯೆ 50 ಕೋಟಿಗೆ ಹತ್ತಿರವಾಗುತ್ತಿದ್ದಾಗಲೇ, ಇಂದಿರಾ ಗಾಂದಿ ಕುಟುಂಬ ಯೋಜನೆ ಜಾರಿಗೊಳಿಸಲು ಆರಂಭಿಸಿದರು. ಅದು ಅಂತಾ ಯಶಸ್ಸೇನೂ ಕೊಡದಿದ್ದರೂ, ಆ ಥರದ ಚಿಂತನೆ ಈಗಿನ ರಾಜಕಾರಣಿಗಳ ಹತ್ತಿರವೂ ಸುಳಿದಿಲ್ಲ. ನಮ್ಮ ಜನಸಂಖ್ಯೆ 125 ಕೋಟಿ ದಾಟಿ, ಮುನ್ನುಗ್ಗುತ್ತಿದೆ. ಯಾವುದೇ ಪಕ್ಷದ ರಾಜಕಾರಣಿಯೂ ಆ ವಿಷಯ ಮಾತನಾಡುತ್ತಿಲ್ಲ. ಪ್ರಾಕೃತಿಕ ಸಂಪತ್ತಿಗೆ ಅನುಗುಣವಾಗಿ ಜನಸಂಖ್ಯೆ ಇದ್ದರೆ ಮಾತ್ರ ಆರ್ಥಿಕ ಸಧೃಡತೆ ಸಾಧ್ಯ ಅನ್ನೋ ಸತ್ಯವನ್ನು, ಜಿಡಿಪಿಯ ಸಂಖ್ಯಾಶಾಸ್ತ್ರದ ಮಿಥ್ಯದ ಕನಸಿನ ಕೆಳಗೆ ಗುಡಿಸುತ್ತಾರೆ. ಯಾಕಂದರೆ, ಜನಸಂಖ್ಯೆ ಎನ್ನುವುದು ಇವರಿಗೆ ಮತ ಸಂಪತ್ತು.

 ಈ ಪುಸ್ತಕವನ್ನೋದುವಾಗ ನನಗನ್ನಿಸಿದ್ದೆನೆಂದರೆ, ಕಾಂಗ್ರೆಸ್ಸಿಗರೂ ಸೇರಿದಂತೆ ಇಂದಿರಾ ಗಾಂಧಿಯನ್ನು ಸಂಪೂರ್ಣವಾಗಿ ಯಾರೂ ಅರ್ಥಮಾಡಿಕೊಳ್ಳಲು ಸಾಧ್ಯವಾಗಿರಲಿಲ್ಲ. ಈ ಪುಸ್ತಕ, ಮಿಥ್ಯಾರೋಪಕ್ಕೊಳಗಾದ ನಾಯಕಿಯೊಬ್ಬಳನ್ನು ಅರ್ಥಮಾಡಿಕೊಳ್ಳಲು ಸಹಕಾರಿಯಾಗುತ್ತದೆ ಮತ್ತು ಅದಕ್ಕಾಗಿ, ಜೈರಾಂ ರಮೇಶರಿಗೆ ಧನ್ಯವಾದಗಳನ್ನು ಅರ್ಪಿಸಬೇಕಾಗಿದೆ.

ಆದರೂ, ಈ ಪುಸ್ತಕದಿಂದಾಗಿ, ಜೈರಾಂ ರಮೇಶರ ಬಗ್ಗೆ ಒಂದು ಪ್ರಶ್ನೆ ಉಧ್ಬವಿಸುತ್ತದೆ. ಜೈರಾಂ ರಮೇಶ್ ರವರೇ ಹೇಳುವಂತೆ, ಅವರ ಇಪ್ಪತ್ತಾರು ತಿಂಗಳ ಮಂತ್ರಿಗಿರಿಯಲ್ಲಿ, ಅವರು ತೀವ್ರ ಆರ್ಥಿಕ ಬೆಳವಣಿಗೆಯ ಹರಿಕಾರನಿಂದ, ಆರ್ಥಿಕ ಬೆಳವಣಿಗೆಯು ಪರಿಸರ ಸಮತೋಲನದ ಪರಿಮಿತಿಯಲ್ಲಿರಬೇಕು ಅನ್ನೋ ವ್ಯಾಖ್ಯಾನಕ್ಕೆ ಇಳಿದರು.  ನಮ್ಮ ದೇಶವು, `ಈಗ ಆರ್ಥಿಕ ಬೆಳವಣಿಗೆ ಗಳಿಸಿ, ಮುಂದೆ ಅದಕ್ಕೆ ಬೆಲೆತೆರಬಹುದು,’ ಅನ್ನೋ ಅಂಧ ವಾದವನ್ನು ಒಪ್ಪಲು ಸಾಧ್ಯವೇ ಇಲ್ಲ. ನಮ್ಮ ದೇಶದಲ್ಲಿ ಆಗಲೇ 124 ಕೋಟಿ ಜನರಿದ್ದಾರೆ ಮತ್ತು ಮುಂದಿನ ಐವತ್ತು ವರ್ಷಗಳಲ್ಲಿ, ಇದಕ್ಕೆ ಇನ್ನೂ ಒಂದನೇ ಮೂರರಷ್ಟು ಜನ ಸೇರಿಕೊಳ್ಳಲಿದ್ದಾರೆ.  ಹವಾಮಾನ ಬದಲಾವಣೆ ಒಂದು ವಿನಾಶಕ ಸತ್ಯ. ಅದು ಮುಂಗಾರು ಮಳೆಯ ಚಕ್ರ, ಹಿಮಗಡ್ಡೆಗಳು ಮತ್ತು ಸಮುದ್ರ ಮಟ್ಟವನ್ನೇ ಬದಲಿಸಿದೆ. ಮಾಲಿನ್ಯ ಮತ್ತು ರಾಸಾಯನಿಕ ಕಲುಷಿತಗಳು ಜನರ ಆರೋಗ್ಯದ ಮೇಲೆ ಪರಿಣಾಮ ಬೀರತೊಡಗಿವೆ.

ಇಷ್ಟೆಲ್ಲಾ ಹೇಳಿದ ಜೈರಾಂ ರಮೇಶ್ ರವರೇ, ಇದೇ ಕಾಂಗ್ರೆಸ್ ಸರ್ಕಾರ, ವನ್ಯಜೀವಿಗಳಿಗೆ ಮಾರಕವಾಗುವ ಬುಡಕಟ್ಟು ಜನಾಂಗ ಹಕ್ಕು ಕಾಯ್ದೆಯನ್ನು ಜಾರಿಗೊಳಿಸುವಾಗ, ನೀವೇಕೆ ಮೌನ ವಹಿಸಿದ್ದಿರಿ? ಬುಡಕಟ್ಟು ಜನಾಂಗದವರಿಗೆ ಪುಸರ್ವಸತಿ ಎನ್ನುವುದು ವರವಾಗುತ್ತಿತ್ತು. ಅದರಿಂದ, ವನ್ಯಜೀವಿಗಳೂ ಬದುಕಿ, ಪರಿಸರ ಸಮತೋಲನವೂ ಆಗುತ್ತಿತ್ತು. ಇಂದಿರಾ ಗಾಂಧಿಯವರ ಎಲ್ಲಾ ಚಿಂತನೆಗಳನ್ನು ಅಂದಿನ ಪ್ರಧಾನ ಮಂತ್ರಿ ಮನಮೋಹನ್ ಸಿಂಘ, ಕಾಂಗ್ರೆಸ್ ನಾಯಕರುಗಳಿಗೆ ವಿವರಿಸಿ, ಅವರಿಗೆ ಪರಿಸ್ಥಿತಿ ಅರ್ಥಮಾಡಿಕೊಡುವ ಪ್ರಯತ್ನ ಮಾಡಿದ್ದೀರಾ?.... ನನಗಂತೂ ಗೊತ್ತಿಲ್ಲ.

1943 ರಲ್ಲಿ, ಅಹ್ಮದ್ ನಗರದ ಜೈಲಿನಲ್ಲಿದ್ದ ಇಂದಿರಾ ಗಾಂಧಿ, ಒಂದು ದೊಡ್ಡ ಬೇವಿನ ಮರ ಬಿದ್ದ ಬಗ್ಗೆ ತಮ್ಮ ತಂದೆ ನೆಹರುರವರಿಗೆ ಹೀಗೆ ಪತ್ರ ಬರೆಯುತ್ತಾರೆ.

`The potent bear whose hug

Was feared by all, is now a rug.’

ಯಾಕೋ ಅನ್ನಿಸಿತು… ಇಂದಿರಾ ಗಾಂಧಿ ಅಸ್ಥೆಯಿಂದ ತಂದ ಎರಡು ಕಾನೂನುಗಳ ಸ್ಥಿತಿಯೂ ಹೀಗೇ ಆಗುತ್ತಿದೆ ಅಂತ. ಆದರೆ, ಕೆಲವೆಡೆ ನ್ಯಾಯಾಂಗ ಮಧ್ಯ ಪ್ರವೇಶ ಮಾಡಿದ್ದರಿಂದ, ಅದರ ಮೂಲ ರೂಪಕ್ಕೆ ಧಕ್ಕೆಯಾಗಿಲ್ಲ ಅಷ್ಟೆ.

ಇಂದಿರಾ ಪ್ರಿಯದರ್ಶಿನಿ, ಇಂದಿರಾ ಗಾಂಧಿಯಾಗಿ ರೂಪುಗೊಂಡಿದ್ದು ನೆಹರು ಪುತ್ರಿಯಾದ್ದರಿಂದಲೂ ಅಲ್ಲ, ಫಿರೋಜ್ ಗಾಂಧಿಯ ಪತ್ನಿಯಾದ್ದರಿಂದಲೂ ಅಲ್ಲ. ಅದು ಆಕೆ ಪ್ರಕೃತಿಯ ಜೊತೆ ಬೆಸೆದುಕೊಂಡು ಬೆಳೆದು ಬದುಕಿದ ರೀತಿಯಿಂದಾಗಿ. ಅದನ್ನು ಸಂರಕ್ಷಿಸಲು ಆಕೆಗಿದ್ದ ಕಳಕಳಿ ಮತ್ತು ಅದಕ್ಕಾಗಿ ಆಕೆಗಿದ್ದ ಛಲ. ಆರ್ಥಿಕ ಬೆಳವಣಿಗೆ ಮತ್ತು ಸಂರಕ್ಷಣೆಯ ಸಮತೋಲನ ಕಾಪಾಡುವ ನಿಟ್ಟಿನಲ್ಲಿ ಆಕೆಗಿದ್ದ ವೈಜ್ಞಾನಿಕ ತಿಳುವಳಿಕೆ. ಈ ವಿಷಯದಲ್ಲಿ, ಯಾವುದೇ ಕೀಳು ರಾಜಕೀಯಕ್ಕೆ ಇಳಿಯದೇ, ಎಲ್ಲೂ ಹೊಂದಾಣಿಕೆ ಮಾಡಿಕೊಳ್ಳದೆ ಆಡಳಿತ ನೆಡೆಸಿದ್ದರಿಂದ.

ಇಂದಿರಾ ಗಾಂಧಿಯ ಸರ್ವಾಧಿಕಾರಿ ಧೋರಣೆಯ ಬಗ್ಗೆ ನನಗೆ ಮೊದಲಿಂದಲೂ ವಿರೋಧವಿತ್ತು. ಆದರೆ, 1969 ರಲ್ಲಿ, ತನ್ನ ಗೆಳತಿ

ಡೊರೋತಿ ನೋರ್ಮನ್ ರಿಗೆ ಬರೆದ ಪತ್ರವನ್ನು ನೋಡಿದ ಮೇಲೆ, ನನ್ನ ವಿಚಾರ ಬದಲಾಯಿತು. ಆ ಪತ್ರವನ್ನು ಇಂಗ್ಲಿಷ್ ನಲ್ಲೇ ಓದಿದರೆ ಉತ್ತಮ.

``Need I assure you that I am not closer to the communist or dictatorship of any kind. Unfortunately, the institution of bossism created a clash. Each state boss came to believe that he was the State. Perhaps because I have tried to be accommodating, they all thought I was weak. The last two years have been of tremendous pressure and difficulty. If it had been a question of myself or my position, it would not have mattered. But the manner in which I was pushed around, with a view to finally pushed me out of office, not only split Congress, but weakened it in long run.’’

ಇಂದಿರಾ ಗಾಂಧಿ ಎತ್ತರದ ವ್ಯಕ್ತಿಯಾಗೇ ಉಳಿಯುತ್ತಾರೆ. ಯಾವ ವಿರೋಧವನ್ನೂ ಲಕ್ಷಿಸದೆ, ಮುಂದಿನ ಪೀಳಿಗೆಗೆ ಏನನ್ನು ಉಳಿಸಬೇಕೆನ್ನುವುದನ್ನು, ಪ್ರಪಂಚ ಮಾತನಾಡುವ ಮೊದಲೇ ಮಾಡಿ ತೋರಿಸಿದ್ದರು.

ಈಗ ನಾನೂ ವಾಜಪೇಯಿಯವರ ಮಾತನ್ನು ಒಪ್ಪುತ್ತೇನೆ. ಆಕೆ ದುರ್ಗೆ…. ಹುಲಿಯ ಮೇಲೆ ಸವಾರಿ ಮಾಡಲಿಲ್ಲ. ಬದಲಾಗಿ, ಹುಲಿಗಳನ್ನು ನಮ್ಮ ಮತ್ತು ನಮ್ಮ ಮಕ್ಕಳ ಪೀಳಿಗೆಗೆ ಉಳಿಸಿದಾಕೆ…..

ಈ ಹೆಂಗಸನ್ನು ಎಷ್ಟೋ ವರ್ಷ ದ್ವೇಶಿಸಿದೆ, ನಂತರ ಗೌರವಿಸಿದೆ, ಈಗ ಪ್ರೀತಿಸಲಾರಂಭಿಸಿದೆ…… ಹುಟ್ಟು ಹಬ್ಬದ 

ಶುಭಾಶಯಗಳು ಇಂದಿರಮ್ಮ……

ಮಾಕೋನಹಳ್ಳಿ ವಿನಯ್ ಮಾಧವ. 

ಕನ್ನಡಿಗರು

ನನಗಿಷ್ಟವಾದ ಕನ್ನಡಿಗರು.....

2000 ನೇ ಇಸವಿ... ಮುದುವೆಯಾದ ತಕ್ಷಣ ಅಂಬಿಕಾಳನ್ನು ಕರೆದುಕೊಂಡು, ಕುಲು-ಮನಾಲಿಗೆ. ನಾಲ್ಕೈದು ದಿನ ಸುತ್ತಾಡಿದ ಮೇಲೆ, ಹೊರಡುವ ಹಿಂದಿನ ದಿನ ಊರೊಳಗೆ ಸುತ್ತಾಡಲು ಹೋಗಿದ್ದೆವು. ಒಂದು ಅಂಗಡಿಯಲ್ಲಿ ಅಂಬಿಕಾಳಿಗೆ ಬೌಧ್ದರ ಘಂಟೆಯೊಂದು ಇಷ್ಟವಾಯಿತು.

``ಕಿತನೇಕಾ ಹೈ?’’ ಅಂತ ಕೇಳಿದೆ.

``ತೀನ್ ಸೌ ಅಸ್ಸಿ,’’ ಅಂದಳು ಅಂಗಡಿಯಾಕೆ.

``ಜಾಸ್ತಿಯಾಯ್ತು… ಬೇರೆ ಕಡೆ ಕೊಡಿಸ್ತೀನಿ ಬಿಡು,’’ ಅಂತ ಅಂಬಿಕಾಳಿಗೆ ಹೇಳಿದೆ.

``ಜಾಸ್ತಿಯೇನೂ ಇಲ್ಲ… ಸ್ವಲ್ಪ ಕಡಿಮೆ ಮಾಡಿ ಕೊಡ್ತೀನಿ,’’ ಅಂದಳು, ಅಂಗಡಿಯ ಟಿಬೆಟನ್ ಹೆಂಗಸು.

``ಕೊಪ್ಪನಾ?’’ ಅಂತ ಕೇಳಿದೆ. (ಕುಶಾಲನಗರದಲ್ಲಿ ಬೈಲುಕುಪ್ಪೆಗೆ ಕೊಪ್ಪ ಅಂತ ಕರೀತ್ತಾರೆ)

``ಕೊಪ್ಪ ಗೊತ್ತಾ?’’ ಅಂತ ಹೆಂಗಸು ಕೇಳಿದಳು.

``ನಾ ಹುಟ್ಟಿದ್ದು ಸುಂಟಿಕೊಪ್ಪದಲ್ಲಿ. ಬೆಳೆದದ್ದು ಪಾಲಿಬೆಟ್ಟದಲ್ಲಿ. ಅಮ್ಮನ ಊರು ಸೋಮವಾರಪೇಟೆ,’’ ಅಂತ ಹೇಳಿದೆ.

``ಇನ್ನೂರೈವತ್ತು ಕೊಡಿ ಸಾಕು,’’ ಅಂತ ಘಂಟೆಯನ್ನು ಪೊಟ್ಟಣ ಕಟ್ಟೋಕೆ ಶುರು ಮಾಡಿದಳು.

ನಾನು ದುಡ್ಡು ಕೊಡೋ ಸಮಯದಲ್ಲಿ, ಆ ಹೆಂಗಸಿನ ಗಂಡ ಬಂದು, ಟಿಬೆಟನ್ ಭಾಷೆಯಲ್ಲಿ ಏನೋ ಕೇಳಿದ. ಅವಳ ಉತ್ತರದಿಂದ ಸಿಡಿಮಿಡಿಗೊಂಡ. ಆಕೆ ಕನ್ನಡದಲ್ಲಿ, ``ಅವರು ಸೋಮವಾರಪೇಟೆಯವರು, ನೀ ಸುಮ್ಮನಿರು,’’ ಅಂದಳು. ಗಂಡ ಪೆಚ್ಚಾಗಿ ನಕ್ಕ.

ಅವರಿಬ್ಬರೂ ಹುಟ್ಟಿ, ಬೆಳೆದದ್ದು ಬೈಲುಕುಪ್ಪೆಯಲ್ಲಂತೆ. ಎರಡು ವರ್ಷಗಳ ಹಿಂದೆ ಮನಾಲಿಗೆ ಬಂದು, ಅಂಗಡಿ ತೆರೆದಿದ್ದಾರಂತೆ. ವ್ಯಾಪಾರ ಚೆನ್ನಾಗಿದ್ದರೂ, ಯಾಕೋ ಬೈಲುಕುಪ್ಪೆನೇ ಇಷ್ಟವಂತೆ. ವಾಪಾಸ್ ಹೋಗುವ ಇರಾದೆ ಇದೆ ಅಂತ ಹೇಳಿದರು.

ನಾವೆಲ್ಲ ಕಾಲೇಜ್ ಓದುವಾಗ, ಟಿಬೆಟನ್ ರ ಹತ್ತಿರ, ಶೂ, ಜರ್ಕಿನ್ ಗಳನ್ನು ಕೊಳ್ಳುತ್ತಿದ್ದೆವು. ಆಗ, ವಿದೇಶೀ ಬ್ರಾಂಡ್ ದುಬಾರಿಯಾಗಿದ್ದು, ಟಿಬೆಟನ್ ಮಾಲುಗಳ ಮೇಲೆ ಅವಲಂಬಿತವಾಗಿದ್ದೆವು. ಕೊಡಗು ಜಿಲ್ಲೆಯ, ಯಾವುದೇ ಊರಿನ ಸಂತೆಗಳಲ್ಲೂ ಟಿಬೆಟನ್ ಗಳು ಬರುತ್ತಿದ್ದರು. ನಾನು ನೋಡಿದ ಹಾಗೆ, ಎಲ್ಲರೂ ಕನ್ನಡ ಮಾತನಾಡುತ್ತಿದ್ದರು ಸಹ. ಬೈಲುಕುಪ್ಪೆಯಲ್ಲಂತೂ, ಹಳ್ಳಿಯ ಕನ್ನಡಿಗರು, ಟಿಬೆಟನ್ ರ ಮನೆ ಕೆಲಸಕ್ಕೆ ಹೋಗುತ್ತಿದ್ದರು ಮತ್ತು ಟಿಬೆಟನ್ ಭಾಷೆ ಸಹ ಕಲಿತ್ತಿದ್ದರು.

ಇತ್ತೀಚಿನ ದಿನಗಳಲ್ಲಿ ಟಿಬೆಟನ್ ರ ಜೊತೆ ವ್ಯಾಪಾರ ಮಾಡಿಲ್ಲ ಮತ್ತು ಅವರ ಈಗಿನ ಜೀವನ ಶೈಲಿ ಬಗ್ಗೆ ಅಷ್ಟೇನು ಮಾಹಿತಿಯಿಲ್ಲ.

ಟೈಮ್ಸ್ ಆಫ್ ಇಂಡಿಯಾ ಮತ್ತು ಡೆಕ್ಕನ್ ಕ್ರಾನಿಕಲ್ ಕಛೇರಿಗಳು ರೆಸಿಡೆನ್ಸಿ ರಸ್ತೆಯ ಹತ್ತಿರ ಇದ್ದುದ್ದರಿಂದ, ನಾನು ಸಂತ ಜೋಸೆಫರ ಕಾಲೇಜಿನ ಹತ್ತಿರದ ಸೈನಿಕ ಭವನದಲ್ಲಿದ್ದ ವೈಲ್ಟ್ ಸ್ಪೈಸ್ ಅನ್ನೋ ಹೋಟೆಲ್ ಗೆ, ಆಗಾಗ ಮಧ್ಯಾಹ್ನ ಊಟಕ್ಕೆ ಹೋಗುತ್ತಿದ್ದೆ. ಕೆಲ ಕೊಡಗಿನ ಹುಡುಗರು ಸೇರಿ ನೆಡೆಸುತ್ತಿದ್ದ ಸಣ್ಣ ಹೋಟೆಲ್. ಅಕ್ಕಿ ರೊಟ್ಟಿ, ಪಂದಿ ಕರಿ ಥರದ ಕೊಡಗಿನ ಅಡುಗೆಗಳನ್ನು ಚೆನ್ನಾಗಿ ಮಾಡುತ್ತಿದ್ದರು.

ಅಲ್ಲಿ ಬಹಳ ಇಷ್ಟವಾಗಿದ್ದು, ಸಾಧಾರಣ ಹದಿನೆಂಟು-ಇಪ್ಪತ್ತು ವರ್ಷದ ಈ ಹುಡುಗ ಮನೋಜ್. ಅಲ್ಲಿ ಹಾಕುತ್ತಿದ್ದ ಇಂಗ್ಲಿಷ್ ಹಾಡುಗಳನ್ನು ಆಸಕ್ತಿಯಿಂದ ಕೇಳುತ್ತಿದ್ದ ನನಗೆ, ಎಲ್ಲಾ ಹಾಡುಗಳನ್ನೂ ಪೆನ್ ಡ್ರೈವ್ ಗೆ ಹಾಕಿಕೊಟ್ಟಿದ್ದ. ಒಂದೆರೆಡು ಸಲ ಕಾಣದಿದ್ದಾಗ, ವಿರಾಜಪೇಟೆಗೆ ಹೋಗಿದ್ದಾಗಿ ಹೇಳಿದ್ದ. ಅರಳು ಹುರಿದಂತೆ ಕನ್ನಡ ಮತ್ತು ಕೊಡವ ಭಾಷೆಯನ್ನು ಮಾತನಾಡುತ್ತಿದ್ದರೂ, ಇಂಗ್ಲಿಷ್ ಬಗ್ಗೆ ಅಷ್ಟೇನೂ ಒಲವು ತೋರಿಸುತ್ತಿರಲಿಲ್ಲ.

ಕೊನೆಗೆ ಎಷ್ಟರವರಗೆ ನಮ್ಮ ಸಂಬಂಧ ಬೆಳೆಯಿತೆಂದರೆ, ನಾನು ಎಷ್ಟು ಹೊತ್ತಿಗೆ ಬರುತ್ತೇನೆ ಮತ್ತು ಎಷ್ಟು ಜನ ಬರುತ್ತೇವೆ ಅಂತ ಮನೋಜನಿಗೆ ಫೋನ್ ಮಾಡಿ ಹೇಳಿದರೆ, ಅವನು ಅಷ್ಟು ಅಡುಗೆ ಮಾಡಿಸಿಡುತ್ತಿದ್ದ. ಒಂದು ದಿನ ಊಟವಾದ ಮೇಲೆ ಬಿಲ್ ಕೊಡುವಾಗ, ``ಸರ್, ನಾನೊಂದೆರೆಡು ತಿಂಗಳು ಇರೋದಿಲ್ಲ… ಊರಿಗೆ ಹೋಗಿ ಬರುತ್ತೇನೆ,’’ ಅಂತ ಮನೋಜ್ ಮೆಲ್ಲಗೆ ಹೇಳಿದ.

ಕೊಡಗು ಚೆನ್ನಾಗಿ ಗೊತ್ತಿರುವ ನಾನು, ``ಎಲ್ಲೋ ನಿಮ್ಮೂರು,’’ ಅಂತ ಕೇಳಿದೆ.

``ಅಸ್ಸಾಂ ಸರ್,’’ ಅಂದಾಗ, ಅಷ್ಟು ದಿನ ಕೊಡವರ ಹುಡುಗ ಅಂದುಕೊಂಡಿದ್ದ ನಾನು ದಂಗಾಗಿ ಹೋದೆ.

``ಅಲ್ವೋ… ನಾನು ನಿನ್ನನ್ನ ವಿರಾಜಪೇಟೆಯವನು ಅಂದ್ಕೊಂಡಿದ್ದೆನಲ್ಲೋ? ಇಷ್ಟು ಚೆನ್ನಾಗಿ ಕನ್ನಡ ಮತ್ತು ಕೊಡವ ತಕ್ ಮಾತಾಡ್ತೀಯಲ್ಲ. ಅದು ಹ್ಯಾಗೆ?’’ ಅಂತ ಕೇಳಿದೆ.

``ಬೆಂಗಳೂರಿಗೆ ಬಂದು ಏಳು ವರ್ಷ ಆಯ್ತು ಸರ್. ಆಗಿಂದ ಇವರ ಜೊತೆಯಲ್ಲೇ ಇದ್ದೇನೆ. ತುಂಬಾ ಚೆನ್ನಾಗಿ ನೋಡಿಕೊಂಡಿದ್ದಾರೆ. ಇವರ ಜೊತೆ ಇದ್ದೇ ನಾನು ಕನ್ನಡ, ಕೊಡವ ತಕ್ ಎಲ್ಲಾ ಕಲಿತಿದ್ದು. ಸ್ವಲ್ಪ ದಿನ ಊರಿಗೆ ಹೋಗಿ ಬರಬೇಕು ಸರ್,’’ ಅಂತ ನಕ್ಕ. ಅವನು ಬೇಡ ಅಂದರೂ, ಐನೂರು ರೂಪಾಯಿ ಅವನ ಜೇಬಿನಲ್ಲಿ ತುರುಕಿ, ಬಂದ ಮೇಲೆ ಫೋನ್ ಮಾಡು ಎಂದು ಹೇಳಿದೆ.

ಮನೋಜನ ಫೋನ್ ಬರಲಿಲ್ಲ. ಇದರ ಮಧ್ಯ, ನಮ್ಮ ಕಛೇರಿ ಕೂಡ ಕೋರಮಂಗಲಕ್ಕೆ ಸ್ಥಳಾಂತರವಾಯಿತು. ಒಂದೆರೆಡು ಸಲ ಹೋಟೆಲ್ ಗೆ ಹೋದಾಗ, ಅದು ಮುಚ್ಚಿತ್ತು. ಅಲ್ಲಿಂದ ಮುಂದೆ, ಆ ಹೋಟೆಲ್ ಕಡೆಗೆ ಹೋಗಲಿಲ್ಲ. ಒಂದು ಸಲ ಮನೋಜನಿಗೆ ಫೋನ್ ಮಾಡಲು ಪ್ರಯತ್ನಿಸಿದರೆ, ಈ ಸಂಖ್ಯೆ ಅಸ್ತಿತ್ವದಲ್ಲಿಲ್ಲ ಎಂದು ಬಂತು.

ರಾತ್ರಿ ಮನೆಗೆ ಹೋಗುವಾಗ, ಯಾವಾಗಾದರೊಮ್ಮೆ, ಸೌತ್ ಎಂಡ್ ಸರ್ಕಲ್ ಹತ್ತಿರ ಇರೋ ವಿಜಯ ಕಾಲೇಜಿನ ಎದುರು ಇರುವ ಹೌಸ್ ಆಫ್ ಕಬಾಬ್ ನಿಂದ ಏನಾದರೂ ಕಟ್ಟಿಸಿಕೊಂಡು ಹೋಗುತ್ತೇನೆ. ಏನು ಬೇಕು ಅಂತ ಹೇಳಿ, ಹದಿನೈದು ನಿಮಿಷವಾದರೂ ಕಾಯಬೇಕಾಗುತ್ತದೆ. ಒಂದು ಸಲ ಸಿಗರೇಟ್ ಖಾಲಿಯಾಗಿತ್ತು. ಪಕ್ಕದಲ್ಲೇ ಒಂದು ಡಬ್ಬಿ ಅಂಗಡಿ ಇಟ್ಟುಕೊಂಡವನಿಗೆ, ಒಂದು ಪ್ಯಾಕ್ ಕ್ಲಾಸಿಕ್ ಮೈಲ್ಟ್ ಕೊಡು, ಎಂದೆ.

ದುಡ್ಡು ಕೊಟ್ಟಾಗ, ``ಸರ್, ಇಪ್ಪತ್ತು ರೂಪಾಯಿ ಚಿಲ್ಲರೆ ಇದೆಯಾ,’’ ಅಂತ ಕೇಳಿದ.

ಇಪ್ಪತ್ತು ರೂಪಾಯಿ ಕೊಡುತ್ತಾ, ``ಪರವಾಗಿಲ್ಲ ಕಣಯ್ಯ ನೀನು. ಬೆಂಗಳೂರಿನಲ್ಲಿ, ಸಿಗರೇಟ್ ಮತ್ತು ಬೀಡಾ ಮಾರೋ ವ್ಯಾಪಾರನ ಉತ್ತರ ಪ್ರದೇಶದವರು ಬಂದು ಆಕ್ರಮಿಸಿಕೊಂಡಿದ್ದಾರೆ. ನೀನೊಬ್ಬ ಕನ್ನಡಿಗ ಅವರ ಮಧ್ಯ ಬದುಕುಳಿದಿದ್ದೀಯಲ್ಲಾ?’’ ಅಂತ ಹೇಳಿದೆ.

``ಸಾರ್, ನಾನೂ ಸಹ ಉತ್ತರ ಪ್ರದೇಶದವನು,’’ ಅಂತ ತಣ್ಣಗೆ ಹೇಳಿದ. ನಾನು ಪೆಚ್ಚಾದೆ.

``ಎಷ್ಟು ವರ್ಷ ಆಯ್ತು ಇಲ್ಲಿ ಬಂದು?’’ ಅಂತ ಕೇಳಿದೆ.

``ಎರಡು ವರ್ಷ ಸರ್,’’ ಅಂದ.

``ಇಷ್ಟು ಚೆನ್ನಾಗಿ ಕನ್ನಡ ಮಾತಾಡ್ತೀಯಲ್ಲಪ್ಪಾ?’’ ಅಂದೆ.

``ಬೆಳಗ್ಗೆ ಹೊತ್ತಲ್ಲಿ ಗಿರಾಕಿಗಳು ಕಡಿಮೆ ಇರ್ತಾರೆ. ಆಚೀಚಿನ ಅಂಗಡಿಯವರ ಜೊತೆ ಕನ್ನಡ ಮಾತಾಡಿ ಕಲಿತೆ. ಬಂದವರಲ್ಲಿ ಕಡಿಮೆ ಜನ ನನ್ನನ್ನು ಕನ್ನಡದಲ್ಲಿ ಮಾತಾಡಿಸೋದು ಸರ್. ನಾನೂ ನೋಡ್ತೀನಿ. ಅವರಿಗೆ ಕನ್ನಡ ಬರುತ್ತೆ ಅಂದರೆ, ನಾನೂ ಕನ್ನಡ ಮಾತಾಡ್ತೀನಿ. ಅವರಿಗೆ ಬರದೇ ಹೋದರೆ, ಹಿಂದಿಯಲ್ಲಿ ಮಾತಾಡ್ತೀನಿ. ಕನ್ನಡದಲ್ಲಿ ಮಾತಾಡೋಕೆ ಖುಶಿಯಾಗುತ್ತೆ ಸರ್,’’ ಅಂದ.

ಈಗಲೂ ಒಮ್ಮೊಮ್ಮೆ ಅವನನ್ನು ನೋಡ್ತಾ ಇರ್ತೀನಿ. ಸಿಗರೇಟ್ ಇಲ್ಲದೇ ಹೋದರೆ, ಅವನ ಬಳಿ ಕೊಂಡು ಕೊಳ್ಳುತ್ತೇನೆ. ಇದ್ದರೆ, ಮುಗುಳ್ನಕ್ಕು ಮುಂದೆ ಹೋಗ್ತೀನಿ. ಹೊರಗಡೆಯಿಂದ ಬಂದ ಜನ ಕನ್ನಡ ಮಾತಾನಾಡುವುದಿಲ್ಲ ಅಂತ ಬೊಬ್ಬೆ ಹೊಡೆಯುವವರನ್ನು ನೋಡಿದಾಗ, ನಮ್ಮವರು ಎಷ್ಟು ಜನ ಅಭಿಮಾನದಿಂದ ಕನ್ನಡ ಮಾತನಾಡುತ್ತಾರೆ ಅನ್ನೋ ಪ್ರಶ್ನೆ ಮೂಡುತ್ತದೆ. ಇದನ್ನೇ ಉತ್ತರ ಪ್ರದೇಶದ ಸಿಗರೇಟ್ ಮಾರುವ ಹುಡುಗ ನನಗೆ ಹೇಳಿದ್ದು…. ಕನ್ನಡ ಬರುವವರೂ ಹಿಂದಿಯಲ್ಲಿ ಕೇಳ್ತಾರೆ ಅಂತ. ಸಣ್ಣ, ಪುಟ್ಟ ವ್ಯಾಪಾರಿಗಳ ಹತ್ತಿರ ನಾವು ಕನ್ನಡದಲ್ಲಿ ಮಾತನಾಡಿದರೆ, ಅವರು ಎಲ್ಲಿಂದ ಬಂದವರಾದರೂ ಕನ್ನಡ ಕಲಿತೇ ಕಲಿಯುತ್ತಾರೆ ಅಂತ ನನಗೆ ಅನ್ನಿಸಿತು.

ರಾಜ್ಯೋತ್ಸವದ ಅಸಂಖ್ಯಾತ ಶುಭಾಷಯಗಳು ವಾಟ್ಸಪ್, ಫೇಸ್ ಬುಕ್ ಗಳಲ್ಲಿ ಹರಿದು ಬರುವಾಗ, ಯಾಕೋ ಈ ಮೂರು ಜನರ ಮುಖ ಕಣ್ಣ ಮುಂದೆ ಬಂದಂತಾಯಿತು.

ಮಾಕೋನಹಳ್ಳಿ ವಿನಯ್ ಮಾಧವ